Zegswijzen

De meest veelzijdige van alle uitspraken is ‘loslaten!’ Er zijn twee manieren waarop deze uitspraak wordt gebruikt.

De eerste uitleg is simpel en letterlijk: niet langer vasthouden dan nodig. Wat het dan ook is dat je vasthoudt.

In het verlengde daarvan moet ik denken aan hoe ik ooit in een natuurfilm zag hoe jonge mensapen zich, na hun geboorte, onmiddellijk vastklampen aan hun moeder. Bij ons, verre neven van die apen, lijkt dit niet meer voor te komen maar toch kun je aan baby’s merken dat het niet ècht verdwenen is. Let maar eens op de vastheid en opmerkelijke kracht van hun greep, en de neiging om vuistjes te maken. Iets vastpakken is dan ook iets dat we van nature in ons hebben en daarmee ook, in overdrachtelijke zin, het altijd ergens grip op willen hebben.

In de ogen van velen is vechtkunst een doelgerichte vaardigheid. Doelgericht, want we worden aangevallen en willen onszelf verdedigen. Dat alleen is al een doel. Tijdens de verdedigende handelingen zien we mogelijkheden hoe we kunnen blokkeren, ontsnappen of waar we de ander kunnen treffen. Ook dat zijn doelen die we onszelf stellen. We willen winnen, niet verliezen. Alweer een doel. Al deze doelen zijn in feite ideeën; we worden omgegooid omdat we het idee van staan hadden, dat idee is verstoord geraakt en vervolgens blijven we onszelf -ondanks het omvallen- vastklampen aan dat idee van staan. Zodoende streven we naar overeind blijven, en in die zin is het vasthouden aan een idee dus in principe een goed iets: niemand wil omvallen.
Maar dat is precies wat er gebeurt, juist omdat we vast blijven houden aan het idee van staan.

In vechtkunst geldt dat wanneer ik de handeling ‘slaan’ uitvoer, dan is dat niet in het wilde weg maar naar een bepaald doel: de buik bijvoorbeeld, of het gezicht. Er zit dus een idee achter de handeling, de handeling -het slaan- zelf heeft een bepaalde intentie en ook intentie is een idee. In veel andere scholen word je erop getraind om ‘doelgericht’ te blijven, om vast te houden aan de ideeën die je hebt ingezet ‘want alleen op die manier bereik je succes’. Onzin: het is juist dé manier om je ondergang tegemoet te gaan. Want wanneer ik mis blijf ik net iets te lang op mijn aanvankelijke doel gericht omdat ik niet alleen mijn arm, maar ook mijn idee moet herroepen. Daardoor ben ik niet op tijd om te reageren op de reactie van de tegenstander omdat ik nog vasthoud aan mijn idee.
En waar het de grotere lijnen van het gevecht -en misschien zelfs wel van ‘het leven’- betreft betekent het dat ik, wanneer ik vastzit in mijn doelgerichtheid, in mijn idee, ik blind ben voor de alternatieve mogelijkheden. Simpelweg omdat ik ze niet wil zien.

‘Loslaten’ betekent dan ook zoveel meer dan alleen maar ‘niet vasthouden’; het betekent ook dat je niet probeert te forceren wat je wil hebben maar wat (in ieder geval op dat moment) buiten bereik ligt, en dat je juist dat doet wat jou wordt aangeboden en voor de voeten komt.
Loslaten gaat dan ook over het bewandelen -over het toestaan- van de makkelijke weg. En dat is heel moeilijk.

Voor de tweede manier om ‘loslaten’ te begrijpen moeten we wat filosofischer te werk gaan. Daar wil ik je in meenemen aan de hand van twee voorbeelden.

Het eerste voorbeeld is de tijd.

Wij mensen hebben een tijdsbesef. De zon gaat op, de zon gaat onder, en aan de hand daarvan bepalen we onze afspraken. In de kern is dat een natuurlijk proces: sommige prooien vang je ’s nachts, andere in de vroege ochtend, enzovoorts. Als je er niet op de juiste tijd bent vang je niks en krijg je honger. Later werd dat voor een deel verlegd naar het juiste zaai- of oogstmoment in het jaar, maar het idee bleef hetzelfde.

Echter, ergens in de geschiedenis zijn we die tijd gaan ‘vangen’, we zijn haar gaan benoemen. We hebben klokjes gemaakt met streepjes erop, die streepjesindeling zijn we ‘de tijd’ gaan noemen en vervolgens hebben we de èchte tijd naast ons neergelegd. Waar we zouden moeten slapen als het donker is en actief zijn tijdens het daglicht zijn we regeltjes gaan maken die ons opleggen dat we tussen die en die streepjes moeten werken, van zus-tot-zo laat moeten slapen, enzovoorts. We zijn machines gaan maken die volgens die regeltjes werken en die machines -of ‘machinerieën’ waar het maatschappelijke of werkprocessen betreft- zijn afhankelijk van onze bediening, dus wij dwingen onszelf weer binnen die machineregeltjes. We hebben de tijd geconstateerd, daar een matrix overheen gelegd die vaker niet dan wel overeenstemt met het origineel en vervolgens zijn we volgens die kunstmatige, zelfverzonnen matrix gaan leven. We hebben de natuur volledig naast ons neergelegd en verzwakken onze gevoeligheid en onze natuurlijke energie door buiten het ritme van de wereld rondom ons te leven.

Een tweede voorbeeld is de natuur en hoe wij ermee omgaan.

Wij hebben een bepaald gevoel van belangrijkheid, ja zelfs van arrogantie; we noemen onszelf zelfs ‘de kroon van de schepping’. Maar die zogenaamde belangrijkheid heeft gemaakt dat wij alles om ons heen kapot denken te mogen maken. Eén van de gevolgen daarvan is een verandering in ons leefmilieu, in wat wij ‘de natuur’ noemen. De vervuiling die wij toevoegen aan de natuurlijke uitstootprocessen heeft versnellende negatieve invloed op dat leefmilieu.

Inmiddels zijn we zover dat we waarnemen dat de seizoenen veranderen, en we zeggen zelfs “de natuur is van slag”. Maar dat is onzin, de natuur is helemaal niet van slag: ze fluctueert, ze gaat mee met de input (onder andere de door ons geproduceerde vervuiling) die ze krijgt, en ze verandert in een tempo dat hooguit zo langzaam gaat dat wij het niet als natuurlijke golfbeweging herkennen omdat we te kort leven en waarnemen. Maar ergens was er ooit een idioot die het in zijn hoofd haalde om zaken te benoemen: van dan tot dan is het winter en dan hoort er sneeuw te vallen, van dan tot dan is het zomer en dan moet het lekker warm zijn. Nu komt onze aarde in een ander deel van haar golfbeweging (al of niet door ons ‘geholpen’) en in plaats van dat wij ons nu aanpassen aan hoe de natuur zich gedraagt willen wij haar dwingen om binnen onze gefantaseerde winter-en-zomer-regeltjes te blijven.

Deze twee voorbeelden illustreren een filosofisch soort ‘loslaten’. Wij hebben eerst een matrix gemaakt die kunstmatig is (ons idee van de tijd of van het ritme van de natuur) en vervolgens gaan we ons naar die matrix gedragen in plaats van naar de ware aard áchter die matrix: de echte tijd of de ware natuur.

Vechtkunst gaat over het hanteren van dergelijke kunstmatige matrixen. We houden ons niet bezig met hoe een beweging feitelijk verloopt, hoe de golfbeweging die de interactie tussen ons en de ander is heen en weer pulseert. We zien alleen maar de ‘ik ben goed en hij is slecht’-emotie, we voelen alleen maar de angst of woede (of beide) en worden blind voor het feitelijke verloop van de interactie. We hebben regeltjes gemaakt in de zin van wel of niet sportief zijn en het vechten volledig onttrokken aan wat vechten eigenlijk is. Het is niet voor niks dat de Daodejing begint met “道可道非常道” – dao ke dao fei chang dao: ‘de weg die in woorden gevat kan worden is niet de bestendige weg’. Woorden zijn een kunstmatige matrix die de mens oplegt aan haar omgeving, om vervolgens aan dat kunstmatige vast te houden en de ware aard van diezelfde omgeving te vergeten.

‘Loslaten’ gaat dan ook over ‘ophouden te willen begrijpen’, te ‘be-grijpen’; laat het idee van willen winnen of niet willen verliezen los, laat je angsten en woede los, laat je ideeën over hoe te handelen los; en kijk -nee: voel– de interactie.

Let go of the matrix.